Αρχαία εποχή : τα τέσσερα στοιχεία της φύσης

ΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ –ΦΩΤΙΑ- ΝΕΡΟ- ΑΕΡΑΣ-ΓΗ

 Η επιστήμη ξεκινά απ’ όπου ξεκίνησαν και οι Έλληνες : από τον κόσμο όπως τον αντιλαμβανόμαστε με ό,τι βλέπουμε, ακούμε, μυρίζουμε ,γευόμαστε και αγγίζουμε. Στην αρχαιότητα οι άνθρωποι εξήγησαν τη δημιουργία του κόσμου με την ύπαρξη τεσσάρων  θεμελιακών στοιχείων. Τα στοιχεία αυτά συντέλεσαν στο σχηματισμό του κόσμου και δεν είναι οι απλές καθημερινές έννοιες που χρησιμοποιούμε σήμερα. Πρόκειται για τη φωτιά , το νερό, τον αέρα και τη γη.

 Ας εξηγήσουμε όμως κάθε στοιχείο αναλυτικότερα. Το πρώτο στοιχείο η φωτιά συμβολίζει τη νόηση του ανθρώπου. Η λατρεία της φωτιάς υπήρξε από τα πιο αρχαία χρόνια  μία από τις βασικότερες λατρείες πολλών πολιτισμών μέσα σε αυτούς και η Αρχαία Ελλάδα. Στην Ελλάδα ο Προμηθέας κλέβει τη φωτιά και τη δίνει πρόωρα στους ανθρώπους. Επίσης ο Ηράκλειτος θεωρεί ότι η πρωταρχική ουσία του σύμπαντος είναι το πυρ. Το δεύτερο από τα τέσσερα στοιχεία είναι το νερό το οποίο θεωρούνταν η πρωταρχική και ανεξάντλητη πηγή ενέργειας. Χαρακτηρίζεται από μία μεταβλητότητα και μία δυναμικότητα. Από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους ο Αναξιμένης είναι αυτός που θεωρεί το νερό πηγή του κόσμου. Επίσης ο Θαλής πίστευε ότι όλα τα πράγματα προήλθαν από το πρωταρχικό νερό.

Το τρίτο στοιχείο ,ο αέρας ,συμβολίζει την ψυχή και είναι κι αυτός μορφή της ύλης. Για τον Πλάτωνα η ψυχή είναι η λογική. Ο Αναξιμένης προσθέτει ότι τα πάντα προήλθαν από τον αέρα δηλαδή την πνοή που έδωσε ζωή στον κόσμο. Στην Αρχαία Ελλάδα υπήρχε ο θεός Αίολος πράγμα που δείχνει πόση σημασία έδιναν οι άνθρωποι στον αέρα. Επίσης σύμβολο του αέρα ήταν και ο Δίας αφού ήταν ο αρχηγός των Θεών που ήταν παντού και επέβλεπε τα πάντα.  Τέλος το τέταρτο στοιχείο η γη θεωρήθηκε ως η ΜΗΤΕΡΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. Εκτός από τη γονιμότητα συμβόλιζε τη σταθερότητα και την ύπαρξη. Στην Αρχαία Ελλάδα μία από τους θεούς ήταν η Θεά Δήμητρα η οποία προστάτευε τη γη και τη γεωργία. Γενικότερα η γη είναι αυτή που γεννάει όλα τα όντα επάνω της και που τα τρέφει. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο την αποκαλούσαν «μητέρα  γη» και τη θεωρούσαν ως το βασικό στοιχείο για τη διατήρηση της ζωής.

Κλείνοντας από την άλλη πλευρά  υπήρχαν ορισμένοι που πίστευαν πως τα θεμελιώδη στοιχεία της φύσης ήταν πέντε προσθέτοντας σε αυτά και τον αιθέρα.

Παπαβασιλείου Αργυρώ, Χόρβατ Χρήστος, Ξενικάκης Θάνος, Σουρμαϊδης Παναγιώτης.

Σύμφωνα με την οντολογική θεωρία των τεσσάρων στοιχείων όλος ο κόσμος δομείται θεμελιακά από τέσσερα βασικά στοιχεία. Από αυτά, τις αλληλεπιδράσεις και τις αναμείξεις τους οικοδομούνται όλα τα υλικά και άϋλα, ορατά και αόρατα αντικείμενα του Σύμπαντος. Τα τέσσερα στοιχεία έχουν τα εξής ονόματα:

·         η Φωτιά

·         ο Αέρας

·         το Νερό

·         η Γη

ΝΕΡΟ:

Το νερό αποτελούσε ένδειξη καθαρότητας, αγνότητας και αναγέννησης.Το νερό στην Αρχαία Ελλάδα ήταν καθαρτικό και λυτρωτικό:όταν ήθελαν να απολυμανθούν ή απλώς να πλυθούν, κατέφευγαν στο κοντινότερο ποτάμι ή στην θάλασσα. Όταν πάλι ήθελαν να απαλλαγούν από μια τιμωρία ή κατάρα έναν μπάνιο σε νερό.

ΦΩΤΙΑ:

Η φωτιά συνέβαλε στην κεραμική, μεταλλουργία, χαλκός, χρυσός, άργυρος, μόλυβδος και σίδηρος. Η φωτιά χρησιμοποιήθηκε για το μαγείρεμα, για προφύλαξη από τα άγρια ζώα, για να κατευθύνει τα ζώα σε τόπους κυνηγίου, για φωτισμό και ως θερμαντικό μέσο.

ΓΗ:

Η γη στην αρχαία Ελλάδα έπαιζε σημαντικό ρόλο.Την χρησιμοποιούσαν για τη γεωργική ενασχόληση. Οι αγρότες και οι γεωργοί ήταν χιλιάδες τις εποχές αυτές και όλοι οι αρχαίοι Έλληνες ζούσαν από την γεωργία ουσιαστικά.

ΑΝΕΜΟΣ:

Ο άνεμος και συγκριμένα η αιολική ενέργεια χρησιμοποιούταν για τις μετακινήσεις τους στην γη, για να καλλιεργήσουν φυτά και να εξασφαλίσουν την τροφή τους.  
Ναυσικά Γκίοκα,Αλέξανδρος Γιαννάς,Χρήστος Μουρκοκώστας και Ελένη Ζώη

ΓΗ 

Το στοιχείο γη θεωρήθηκε από όλους τους πολιτισμούς η μήτρα της ζωής. Η «Μητέρα-Γη», σύμβολο γονιμότητας λατρεύτηκε κυρίως σαν χθόνια θεότητα. Είναι αυτή που γεννάει όλα τα όντα που επάνω της και που τα τρέφει.  Είναι σύμβολο σταθερότητας της ύπαρξης. Σαν θεότητα στην ελληνική θρησκεία θεωρείται ανώτερη από τις υπόλοιπες θηλυκές θεότητες. Ο Αισχύλος στις «Ευμενίδες», πρώτα επικαλείται την γη και μετά την Θέμιδα. Αργότερα η γη αντικαθίσταται από την Δήμητρα. Όπως ομολογεί ο Ευριπίδης στις «Βάκχες» μιλώντας για τη Δήμητρα: "Είναι η γη και κάλεσέ την με όποιο θέλεις όνομα". Ο Όμηρος την δοξάζει λέγοντας ότι είναι αυτή που δίνει αλλά και που αφαιρεί τη ζωή. Εκτός από την σταθερότητα συμβολίζει και την συντήρηση. Σε χθόνιες λατρείες ή σε κατάλοιπα αυτών; η γη είναι πηγή δύναμης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα στην μυθολογία της Αρχαίας Ελλάδας ο Γίγαντας Ανταίος (άθλοι του Ηρακλή) όπου κάθε φορά που πέφτει στη γη παίρνει δύναμη από αυτήν. Ακόμη στο Χριστιανισμό οι Πρωτόπλαστοι φτιάχνονται από χώμα και νερό.

ΝΕΡΟ

Το νερό είναι η πρωταρχική και ανεξάντλητη πηγή ενέργειας. Χαρακτηρίζεται από μια δυναμικότητα και μεταβλητότητα. Εξασφαλίζει μακροζωία, δύναμη, ενέργεια και καλή υγεία. Η θεραπευτικές τους ικανότητες θεωρούνται θαυματουργές. Είναι σύμβολο εξαγνισμού. Το βάπτισμα στο Χριστιανισμό, συμβολίζει την εξωτερική και εσωτερική καθαριότητα, την απαλλαγή από κάθε τι μολυσμένο. Ταυτόχρονα το πέρασμα μέσα από το νερό συμβολίζει την αναγέννηση, τη νέα αρχή και τη νέα ζωή. Ο Χριστός βαπτίζεται για να δεχθεί το Άγιο Πνεύμα, ενώ η Θέτις βαπτίζει τον Αχιλλέα για να τον κάνει αθάνατο. 

Η λέξη κλειδί για το νερό είναι Ρυθμός και Περιοδικότητα. Και αυτό γιατί το νερό ανακυκλώνει συνεχώς την ενέργεια. Αρκετές είναι οι μορφές που αναδύονται από το νερό (π.χ. Αφροδίτη), αλλά και από την άλλη μεριά είναι σε θέση να καταλύσει και να καταστρέψει κάθε μορφή ζωής. Ο μύθος του κατακλυσμού, υπάρχει σε όλες τις μυθολογίες: Έλληνες, Εβραίοι, Χριστιανοί, Ινδοί, Σουμέριοι, Ιρανοί, Ασσυροβαβυλώνιοι μιλάνε για έναν (ή περισσότερους) κατακλυσμούς που κατέστρεψαν κάθε μορφή ζωής πάνω στη γη. Από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους ο Αναξιμένης είναι αυτός που θεωρεί σαν την πηγή του κόσμου το νερό. Θεωρεί ότι όλα τα όντα και πράγματα υλικά ή μη είναι συμπυκνώσεις-φάσεις του πρωταρχικού ύδατος. Φυσικά δεν εννοεί το φυσικό νερό αλλά μια κατάσταση της φύσης, μια μορφή ενέργειας.Ο Θαλής ονομάζει την πρωταρχική και αρχέγονη ύλη «τα Ύδατα του Διαστήματος». Δίδασκε ότι όλα τα πράγματα προήλθαν από το πρωταρχικό αυτό νερό.

ΑΕΡΑΣ 

Ο αέρας συμβολίζει την ψυχή. Το μεγαλύτερο χαρακτηριστικό του είναι η μεταβλητότητά του και η έλλειψη σταθερότητάς του. Για το Πλάτωνα η ψυχή, δηλαδή το αστρικό σώμα είναι το κλειδί για να κυριαρχήσει στον άνθρωπο η λογική. Ο Αναξιμένης τονίζει ότι όλα προήλθαν από τον αέρα, τη θεία πνοή που έδωσε ζωή στα πάντα και εμψυχώνει τα πάντα. «και τα πάντα παράγονται από ένα είδος πύκνωσης και πάλι αραίωσης του αέρα. Για τον Αναξιμένη αέρας και πνεύμα είναι δύο ταυτόσημοι όροι.Στην αρχαία Ελλάδα ο θεός των ανέμων, είναι ο Αίολος, ο οποίος όμως δεν κατέχει μια θέση στο δωδεκάθεο. Αντίθετα στην Ινδία ο Ίντρα είναι ένας από τους μεγαλύτερους Θεούς , Θεός Πολεμιστής. Ο αέρας συμβολίζει την ορμή την ώθηση την τόλμη και γι΄ αυτό ταιριάζει περισσότερο σε πολεμιστές. Είναι αυτός που μπορεί να εμποδίσει την πορεία κάποιου ή να την επιταχύνει γι’ αυτό πριν από τα ταξίδια τους οι αρχαίοι λαοί έκαναν θυσίες σε Θεότητες του ανέμου. Ο έλεγχος των ανέμων απαιτεί σιδερένια θέληση και πειθαρχία: Ο Οδυσσέας δεν καταφέρνει να ελέγξει τα συναισθήματα ανέμους και αυτό τον ξαναφέρνει πίσω στην αρχή. Στην αρχαία Ελλάδα επίσης ο σύμβολο του αέρα είναι και ο Δίας αφού είναι ο θεός που είναι παντού και επιβλέπει τα πάντα.

ΦΩΤΙΑ ΠΥΡ

Το Πυρ συμβολίζει τη νόηση του ανθρώπου αλλά και την παγκόσμια. Η λατρεία της φωτιάς υπήρξε από τα πανάρχαια χρόνια μια από τις βασικότερες λατρείες πολλών πολιτισμών. Στον Μιθραισμό, στην θρησκεία της Αβέστα, στην Ρώμη, στην Αίγυπτο, στην Αρχαία Ελλάδα η φωτιά έχει την ίδια περίπου σημασία. Στην Ελλάδα ο Προμηθέας κλέβει τη φωτιά και τη δίνει πρόωρα στους ανθρώπους, ενώ στην Αίγυπτο ο Ερμής ο Τρισμέγιστος διδάσκει ότι το φωτιά είναι μεταγενέστερο στοιχείο και δεν υπήρχε από την αρχή.

Η φωτιά έχει καταστροφικές αλλά και εξαγνιστικές ιδιότητες. Έχει άμεση σχέση με τον ήλιο και αντανακλά τις ιδιότητές του. Συμβολίζει επίσης την πνευματική δύναμη. Στον Χριστιανισμό κατέχει εξέχουσα θέση αφού η επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος στους Αποστόλους γίνεται με τη μορφή μιας φλόγας, είναι η θεία Αποκάλυψη. Από τους Προσωκρατικούς, ο Ηράκλειτος θεωρεί η πρωταρχική ουσία του σύμπαντος είναι το Πυρ από το οποίο προήλθαν με μετουσίωση όλα τα άλλα στοιχεία. «Αυτόν τον κόσμο δεν τον έπλασε κανένας αλλά υπήρχε πάντα, υπάρχει και θα υπάρχει, μία αιώνια ζωντανή φωτιά, που ανάβει με μέτρο και σβήνει με μέτρο.»

Γ.Αποστολοπουλος Θ. Τζεμπελίκος Σ. Σεφερλής